Jan Wedeven, augustus 2022
Ik noem een tamelijk eenvoudig en actueel voorbeeld bij wijze van toelichting. Oud premier en jurist J.P. Balkenende en hoogleraar economie B. Baarsma zijn evenals vele grootindustrielen voorstander van handel in emissierechten: creatie van een beprijsbaar recht (sic) op het uitstoten of doen uitstoten van apocalyptisch schadelijke stoffen in meervoud, ter wille van (uiteraard lucratieve) handel in deze “rechten”. Na het voorgaande laat ik het aan de lezer over te bedenken hoe intelligente mensen tot zo iets merkwaardigs kunnen komen. De Europese Commissie nam dit plan over.
Kun je het nog gekker bedenken? Ja. In de praktijk van het leven kent het ongerijmde geen grenzen. Een Asjoera - rouwritueel dat per ongeluk de selectie van het NOS-journaal had gepasseerd – en terecht want het was immers nog erger geweest als het verborgen was gebleven - is nog wel eens bij mij teruggekomen als boze droom. Een betreurenswaardige dorpsbewoner met een aanvankelijk vriendelijk gezicht laat zich vrijwillig doodmartelen door de dorpspriester en beul met zijn onnozele hakbijl. De details bespaar ik de lezer in het belang van zijn geestelijk welzijn en dat van mijzelf. Laat ik ook maar niets zeggen over de Islam, over godsdienstwaanzin enzovoorts. Had die vrijwilliger vrienden … en de beul ook? Traditie. Hoe zo. Zwijgen helpt niet. En dat gebeurt dan zomaar.
Nog een aardige illustratie bij de vier stellingen ter lering of vermaak. We gaan vrolijk verder. Het is blijkbaar heel goed mogelijk perverse prikkels plus belangenverstrengelingen te signaleren in gemeenschapsvoorzieningen als de volksgezondheid, het bankwezen of de moderne jeugdzorg zonder deze gebreken ter discussie te stellen, alsof ze een noodzakelijk kwaad zijn ten behoeve van die voorzieningen – de stilzwijgende vooronderstelling. Is het soms niet mogelijk die voorzieningen te organiseren zonder perversiteiten? Zeg dat dan. Is het soms niet heel goed mogelijk om een haven uit te baggeren in Qatar en van het uitgebaggerde gesteente kademuren te bouwen van een 7 kilometer lang toegangskanaal, tot meer eer en glorie van koning voetbal; of om mannen als kikvorsen te laten landen op de maan?
Algemeen gesproken is individueel onrecht ten gevolge van utilitaristisch beleid – het is niet ongebruikelijk dat velen ervan profiteren dat weinigen moeten lijden of zelfs andersom - voor een rechter in ons land onacceptabel. En desgevraagd keurt hij dat (wan)beleid dan ook af, althans de gevolgen ervan in casu wat op hetzelfde neerkomt. Mits integer heeft hij geen boodschap aan de utilitaristische vooronderstelling in de zin van vooroordeel. Dat zou niet anders moeten zijn wanneer dusdanig beleid is vastgelegd zonder beleidsvrijheid in formele wetgeving (door de regering samen met de volksvertegenwoordiging die formeel het laatste woord heeft).
Als de rechter ook dan ingrijpt op grond van zijn staatsrechtelijke competentie, is dat volkomen in overeenstemming met de rule of law en de trias politica. Zodanig gebonden bevoegdheden mogen niet worden uitgeoefend zoals ze bedoeld zijn: op grond van algemene rechtsbeginselen, ook nog opgesomd in de Algemene Wet Bestuursrecht (AWB). Principieel gezien. Maar daar denkt niet iedereen zo over. Denk aan het wetenschapsfilosofisch positivisme, waar ook juristen zich aan bezondigen. Zolang niemand amok maakt (piept) blijft het beleid in stand volgens het piepsysteem. Kwade trouw mag geen dictatuur zijn. Laten we daar zo min mogelijk aan mee doen. Liever helemaal niet.
Copyright © 2022 mr. J. Wedeven, Groningen