mr. J. Wedeven, febr. 2022
Is een zinvolle discussie in de politiek nog wel mogelijk? Ooit was er een meningsverschil over bezit en eigendom dat steeds feller werd onder professoren hier in Nederland. Het theoretische dispuut werd niet alleen erg polemisch maar bovendien steeds onredelijker en kinderachtiger. Het ging niet meer om gelijk hebben, maar om gelijk krijgen. Eerzucht die voortkomt uit hoogmoed gooide roet in het eten. Hoogmoed is een ondeugd die het goede leven in de weg staat.
Dat het zo kan gaan in een gezapig milieu waar niets wezenlijks op het spel staat, belooft wat voor de politiek. Daar spelen wel zwaarwegende belangen en posities. De uit de commerciële wereld overgewaaide preoccupatie met beeldvorming helpt niet om een goede communicatie op touw te zetten. En de zogenaamde communicatiedeskundigen zijn regelrechte spelbedervers. Wat is waarheid deze mensen nog waard? We leven in een tijd van alomtegenwoordige tech-bedrijven als Google, Facebook en Twitter die desinformatie verspreiden en met behulp van geheime algoritmes surveilleren en manipuleren om nog meer invloed en winst te verkrijgen. Overheidsinstellingen ontsporen op dezelfde manier. Daarbij wordt de wet openbaarheid van bestuur gesaboteerd. Als het parlement ook dan niet optreedt en justitie niet ingrijpt, gaat de samenleving kapot. Zover zijn we nog niet.
De lotgevallen van de Amerikaanse Black Lives Matter-beweging illustreren aardig hoe moeizaam een debat kan verlopen. Die geschiedenis is hoofdzakelijk bekend. De beweging had alle recht van spreken na het wurgen van George Floyd – “I can’t breathe” - door agenten op straat, maar werd gekaapt en in diskrediet gebracht, ook van binnenuit. Wantrouwen is troef. Polarisatie wordt vaak aangewezen als de boosdoener in zulke gevallen, ten onrechte. Polarisatie kan nodig zijn om de status quo te doorbreken en maatschappelijke verbeteringen in gang te zetten. Dat is van alle tijden. Pesterijen en verdachtmakingen al dan niet via die tech-potentaten horen daar niet bij. Die getuigen van desinteresse en slechte mentaliteit. Geen belangstelling, geen recht van spreken. Ondanks alle verwarring staat het nog steeds nijpende probleem van rassendiscriminatie nu wel op de agenda.
Illustratief is hier ook de onhebbelijke en zelfs nijdige reactie van retro-conservatieve lieden die het voor het zeggen hebben in staten als Texas, op de pleitbezorgers van de critical race theory van de wetenschap. Deze blanke chauvinisten veronderstellen meteen een communistisch complot en leraren die diversiteit willen bevorderen worden onmiddellijk ontslagen. Persoonlijke kenmerken van het goede leven zijn moed, matigheid, wijsheid en rechtvaardigheid in de aristotelische traditie. Maar in hun eigenwaan vertonen deze “red necks” met hun opgeblazen ego het tegenovergestelde gedrag. Eigenwaan komt voort uit hoogmoed, evenals eerzucht.
De invloedrijke Woke-beweging evenwel propageert non-discriminatie zelfs tot in de taal - woorden taboe verklaren en vervangen - op straffe van uitsluiting, en zo overdreven dat men zélf juist discrimineert: men gaat al te gemakkelijk uit van de weerloosheid en het slachtofferschap van diverse minderheden. In veel gevallen conformeert de main stream zich aan deze stroming bij wijze van groepsgedrag. Woke-studenten eisen inclusiviteit en hun eigen onverdraagzaamheid is daarmee in strijd. (Ze doen me denken aan misleide marxisten in de jaren ’70. Die schermden met het interessante begrip vals bewustzijn, Daar zat wel wat in. Maar grappig genoeg leden ze daar zelf aan. Ze sympathiseerden namelijk met totalitaire regiems,) De digitale wereld is om in te verdwalen. Maar dat is geen excuus voor dwingelandij.
Ondeugden zijn inherent aan de menselijke conditie, alsof het kwade moet bestaan ter wille van het goede.
Hebzucht wordt wel gezien als de ergste van al die menselijke gebreken. Daar zit wat in. Denk maar aan figuren als Julius Caesar, aanbeden door zijn soldaten, en zijn territoriale (alias geopolitieke) oorlogen; zo ook Alexander de Grote en Napoleon, nog steeds de grote held in Frankrijk, of de al te verschrikkelijke Adolf Hitler. Hebzucht gaat dan samen met heerszucht, zo niet machtswellust. De geschiedenis is er vol van. Ik noem nog de megalomane psychopaat Saddam Hoessein en de autocratische Streber Poetin in deze tijd. Hij was KGB-chef in de DDR. Oh oh, wat hebben de NAVO landen een fantastische kans laten lopen toen de drankzuchtige Jeltsin aan de macht kwam. De Sovjet-Unie was failliet en het Warschaupact ontbonden. Geen helpende hand vanuit het decadente Westen met zijn hoog opgestapelde miljarden, die nog ter sprake zullen komen.
De koloniale oorlogen begonnen al eind 15e eeuw. De overheersing duurde meer dan drie eeuwen. En die duurt nog voort in de geglobaliseerde economie. De woeste oorlog tegen Vietnam in de jaren ’60 was weliswaar ideologisch gemotiveerd – containment en de roll back doctrine - maar toch vooral imperialistisch van aard. De bommenwerpers werden in de lucht bijgetankt en de piloten raakten geshellshocked.
Slimme diplomatie wars van vijandige propaganda voorkomt oorlog indien enigszins mogelijk. Een mooie traditie. Bismarck wist de Duitse staatjes in de 19e eeuw te verenigen als geslepen diplomaat met behulp van wisselende bondgenootschappen met de omringende staten. Hij speelde ze handig tegen elkaar uit. Zijn listig en trouweloos optreden geldt als het schoolvoorbeeld van succesvolle diplomatie. Niet zo bekend is dat hij begon met oorlog voeren vanuit het militaristische Pruisen. In de 19e eeuw gingen de legers systematisch steden verwoesten en de burgers uitroeien. Oorlog en vrede is een onuitputtelijk onderwerp vanwege die intens problematische menselijke conditie.
In werkelijkheid is nijd het ergste menselijke kwaad, een gevaarlijke drift. Een gesel der mensheid. Iemand die niet nijdig is aangelegd, maakt iemand die dat wel is nijdig uit afgunst. Het is alsof de nijdige denkt – jij denkt zeker dat je beter bent dan ik, dat zal ik je betaald zetten. Afgunst hoort bij nijd en zet ertoe aan. Nijd wil zich wreken en rechtvaardigt zichzelf als het ware door het mikpunt de schuld ervan te geven en te straffen. Onbeteugelde nijd is destructief en wreed met moord als uiterste consequentie: des duivels! Adams en Eva’s zoon Kaïn slaat zijn broer Abel dood uit nijd, hoewel dat woord in dit drieduizend jaar oude verhaal niet voorkomt. De eenvoud van de passage (Genesis 4) maakt die interpretatie plausibel. Genesis geeft inzicht in onze menselijke conditie, ook hier weer.
Rousseau in zijn Vertoog over de ongelijkheid stelt het zo voor, dat onze individuele verschillen en daarmee ook onze ondeugden prominent naar voren komen ten gevolge van de beschaving, welke begint bij de instelling van de eigendom. Het eigendomsrecht begint bij de landbouw – grond, opbrengst, arbeidsdifferentiatie. Bij de oude Romeinen en nu nog steeds is het een onschendbaar en heilig recht. Opmerkelijk is in dit verband dat de moorddadige Kaïn die al even ter sprake kwam, de eerste landbouwer is, (dat schiet lekker op). Zijn offerande wordt echter niet aanvaard door de godheid met noodlottige gevolgen. Zo simpel is dat verhaal in Genesis nu ook weer niet. Rousseau (1712-1778) beschrijft het leven van de oermens op idealistische wijze, fantasievol maar fraai beredeneerd. Vervolgens krijgt de beschaving de schuld van de slechte kanten van de mens. Mogelijk dacht hij aan de paradijselijke toestand van de twee oermensen in Genesis vóór de zondeval, waarna vrijwel meteen de nijd de kop opsteekt zoals we zagen.
‘t Is dynamiet. In de VS ondermijnen de Republikeinen, terwijl ik dit schrijf, in de ban van de rancuneuze en nog steeds vreselijk populaire Donald Trump, kiesrecht en democratie uit nijd. Zo kan een complete samenleving ontploffen. Het zou niet de eerste keer zijn. In de typische Amerikaanse Western draait het om nijd en wraak, zij het op een ietwat komische, theatrale manier. Zo kunnen we er nog lol aan beleven.
Ja, de mens is in zekere zin een dier. Zijn kwaadaardige driften en drijfveren lijken afkomstig te zijn uit het dierenrijk. Die gedachte dringt zich op. Daar heersen immers wreedheid en dominantiedrift, althans menselijkerwijs gesproken. Het begin van het verhaal van Jakob en Ezau in Genesis speelt overduidelijk met dit idee en zo zijn er talloze voorbeelden in de literatuur. Mensen figureren als dieren in stripverhalen en sprookjes ter illustratie en bezwering van hun ondeugden.
Dieren hebben geen besef van wreedheid zoals wij mensen dat hebben door ons onderscheidingsvermogen. Het is alsof in de evolutie dat destructieve dierlijke bewaard is gebleven en omgevormd tot typisch menselijke hebbelijkheden. (Alsof? Nou ja, het enkele feit van de evolutie kan natuurlijk niet onze wonderlijke menselijke geest verklaren, ook niet belast als die is met betreurenswaardige aandriften. De ijverige neuroloog en determinist Schwab met zijn “Wij zijn ons brein” en velen met hem denken daar anders over. (Hij huldigt de materialistische wetenschapsopvatting welke mijns inziens onhoudbaar is. Vreselijk naïef bovendien. Een kind zou beter kunnen weten.)
Die minder prettige eigenschappen - het “al te menselijke” - komen aan bod in allerlei proza, maar vreemd genoeg nauwelijks in wetenschappelijke literatuur. De psychologie wil waardevrij zijn en bestudeert ze helemaal niet, alsof ze er niet toe doen. De andere moderne wetenschappen idem dito. In de (moraal)filosofie wordt alle menselijke kwaadaardigheid samengevat in de uitdrukking la condition humaine (tevens de titel van een roman van Malraux en ook de titel van een kunstwerk van Magritte). Verder maakt men er niet veel woorden aan vuil. Misschien is het gewoon te onaangenaam om al die ongein te onderzoeken door introspectie en observatie. Dat kan ook nogal confronterend zijn. Ik houd me er ook liever niet lang mee bezig. Genoeg hierover.
Lees verder >>>Copyright © 2022 mr. J. Wedeven, Groningen