Jan Wedeven
juni 2022
- "Wanderer kommst du nach Sparta? Bedeutete dorten, du hattest uns liegen gesehen." [~ Heinrich Böll, 1953] -
Economisch eigenbelang krijgt doorgaans de hoogste prioriteit in de politiek. En zolang we de mensenrechten niet consequent voorrang verlenen (en waarom zouden we dat doen?), is dat slecht begrepen eigenbelang. Grof profiteren van machtsmisbruik en uitbuiting op grote schaal is hevig in strijd met die principes.
Karl Marx' economische analyse de dato 1867 in zijn hoofdwerk 'Das Kapital' is helaas nog steeds actueel. De heersende elite, die de arbeiders chanteert met hun eerste levensbehoeften om daarvan zo veel mogelijk te profiteren, zet inderdaad de werkelijkheid op z'n kop. Onder zulke extreme omstandigheden zijn de materiële verhoudingen inderdaad bepalend voor het culturele/geestelijke in morele zin. In een fatsoenlijke maatschappij is het precies andersom. Marx spreekt van vervreemding, omdat de arbeid in de industrie (ten tijde van de industriële revolutie) wordt opgedeeld en de producten onteigend ten gunste van degenen die de kapitaalgoederen en de grond bezitten. Ervan uitgaande dat de arbeiders eigenlijk de producenten zijn. Voor de landarbeiders geldt hetzelfde.
In een cognitief isolement kan deze knechting/slavernij (vgl. "Human bondage en emancipatie" op deze website) ten gevolge van undue influence gepaard gaan met ongezonde solidariteit van daders en slachtoffers: het Stockholmsyndroom. (Undue influence is ongeoorloofde beïnvloeding in juridische of morele zin en manipulatie in psychologische zin. In het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) wordt een dergelijke invloed verboden.)
Alle schijnheiligheid eromheen kon en kan deze desperate toestand niet rechtvaardigen en uiteindelijk ook niet in stand houden. Toch bezondigen staten en hun ondernemers zich hier nog steeds aan onder het motto 'het hemd is nader dan de rok'. Handel ter waarde van miljarden dollars of euro's met lage-lonen-landen als China die systematisch mensenrechten schenden en oorlogsmisdaden plegen, maakt het rijke Westen daaraan medeplichtig, alle schijnheiligheid ten spijt. Oorlogen en hongersnoden zijn het onvermijdelijke gevolg ook in de westerse wereld, hoe machtig die ook is. Dat is vaak genoeg gebleken
Ook de huidige oorlog in Oekraïne komt niet uit de lucht vallen. De machtshonger van een gefrustreerde tiran wordt gefinancierd met West Europees kapitaal. De motieven daarvoor laten zich raden. Terwijl Poetin de havenstad Marioepol laat vernietigen, laat Biden - onze steun en toeverlaat in de NAVO - Jemen bombarderen door Saoedi Arabië. Hij leverde de bommenwerpers per ongeluk. Het mag geen naam hebben. Economisch opportunisme veroorzaakt zedenverwildering, omdat morele waarden daarbij niet van toepassing (mogen) zijn. Zijn ze irrelevant? Er is geen remedie. De geschiedenis herhaalt zich ceteris paribus. Als in een macaber experiment.
Puur economisch belang is amoreel in theorie - morele waarden zijn willens en wetens weg-gedefinieerd in de theorie - en immoreel in praktijk bij gebrek aan eerbied voor mensenrechten, algemeen gedeelde waarden ongeacht culturele verschillen voor elk weldenkend mens - de fundamenten van de maatschappij. Wetenschap die alle moraal buiten spel zet is bedrog. (Daar geloof ik niet in en dat wens ik ook niet.)
Neoliberaal utilitarisme *) alias economisme is macro-economische zelfdestructie op de langere termijn. Die ideologische verdwazing degenereert en onteigent de democratie. Er kraait geen haan naar. Opportunistisch machtsmisbruik sloopt de democratische rechtsorde op klaarlichte dag.
Tienduizenden mensen worden zwaar gestraft in ons land op verdenking van fraude omdat ze moslim zijn of een verkeerde huidskleur hebben, zonder dat er een strafrechter aan te pas komt. Ach, ze zaten toch al in het verdomhoekje. En het parlement blijft "gewoon" samenwerken met een premier die konkelt, liegt en bedriegt tot in lengte van jaren en niet wenst af te treden. Je houdt het haast niet voor mogelijk. Een dergelijk parlement is corrupt, as a matter of fact. Ab institutionibus non noscere is het postmoderne credo. In die sfeer van cognitieve verdwazing steekt een kleingeestige beweging als "Woke" de kop op om nog meer verwarring te stichten.
Politiek is de kunst van het mogelijke. Kan het niet zoals het moet, dan moet het maar zoals het kan. Maar handhaving van mensenrechten is een absolute randvoorwaarde voor alle politiek, op straffe van totale ondergang binnen afzienbare tijd gezien de democratische crisis, de milieu- en klimaatcrisis en de algemene morele crisis die van alle tijden is.
De adoptie van die fundamentele rechten in de meeste constituties en de internationale codificatie ervan na de Tweede Wereldoorlog - in de periode van de bitter noodzakelijke wederopbouw - was een grote stap voorwaarts. De grote industrie betaalde nog behoorlijk belasting in die tijd. De rücksichtslose globalisering daarna was een grote sprong achterwaarts. Er is iets als "Charta 2022" nodig, een moreel geïnspireerde revolutionaire beweging in de cultuur, de wetenschap en de politiek. Over mensenrechten gesproken.
We marchanderen dus ook met de mensenrechten in de binnenlandse politiek, als vanzelfsprekend. De voorbeelden zijn legio. Het is buiten de waard gerekend. Voor malafide politieke praktijken bestaat geen rechtvaardiging of verontschuldiging. Perverse prikkels in het bankwezen en in de gemeenschapsvoorzieningen worden uitgebreid gesignaleerd en afgekeurd en toch doodleuk gehandhaafd. Dat is kwade trouw de facto van regering en parlement, corruptie van de complete politiek. Door het sneeuwbaleffect van die perverse prikkels, de institutionele corruptie en de cognitieve verdwazing graaft het kapitalisme zijn eigen graf in sneltreinvaart als een op hol geslagen blind paard.
We zullen ervan moeten leren. Anders is er straks überhaupt geen geschiedenis meer. Het is gemakkelijker anderen de schuld te geven dan in de spiegel te kijken. Laten we eerst de hand in eigen boezem te steken, op alle fronten. Als er één schaap over de dam is, volgen er meer. Wie weet. Het kan zo niet langer.
*) Utilitarisme als moraal-filosofische benaderingswijze van de werkelijkheid: zie "Goed en kwaad in theorie en praktijk", tweede paragraaf "Gelijkheid", op deze website.
Copyright © 2022 mr. J. Wedeven, Groningen